Bossche Encyclopedie | Petrus en Paulus

Altaar : Petrus en Paulus

H.H. Barbara, Petrus en Paulus en Martinus

Dit was van ouds het altaar van het Vischkoopers-gilde. St. Petrus met rooden, goud-geboorden mantel aangekleed, stond op het altaar. 1) Enkele houten "gescreijnwerckte sitten" waren aan de muur "gewrocht". In de XVIe eeuw las de plebaan aan dir altaar de H. Mis en diende er de sacramenten toe. 2) Op de zijwanden van dezer kapel ziet men mooie, (opgehaalde) muurschilderingen, voorstellende: Philippus met zaag, Jacobus met pelgrimstaf, Simon met herkruist kruis, Paulus met zwaard, Johannes met kelk en Andreas met St Andrieskruis. Daaronder fijne tafereeltjes, o.a. Joannes in de olie. Daarboven, enkele familiewapens, waarin men echter de "bijenkorf" houde voor het authentiek-heraldisch roode heiblok. Niet onvermeld mogen blijven, de grafschriften uit 1423, 1426 en 1431 en de curieuze visch-teekeningen, benevens de godvruchtige versregelen, die indertijd, mèt de apostelfiguren onder de kalklagen uit zijn gekomen. Visschen en verzen zijn een uitgewerkte toespeling op Beda's woorden:
"Piscis assus, Christus est passus", d.w.z. de geschroeide visch is de lijdende Christus. Zij herinneren aan de spijze door Christus genoten en aan het overbekende embleem der catacomben, terwijl dit alles verantword is door het feit, dat de kapel eenmaal dienst deed voor het Bossche vischkoopers-gilde. De versregels luiden:

Jhs (Jezus) die hync aent heylich kruys dry uur

Als de lef (liefde) u schroei by de vuyt.

Jhs die van vyshen gebecken spyse naemt

Jhs gekruyst och vys is genaemt.

Jhs wyens zy met die lancy gewont

Ons evel (slecht) mensch meekt u bloed gesont.

Op het altaar 3) schitterde een meesterlijke schilderij van den seculieren en gehuwden Utrechtschen kannunnik Jan van Scorel. Zij stelde de afneming van het kruis voor. In deze kapel stond van oudsher eene kist, waarin geld, dat aan de stad was ontvreemd of dat men de gemeente, buiten kennis der schepenen, schuldig was gebleven, geworpen kon worden. Stads rentmeester openden die kist op St. Thomas-avond. 4) Van Heurn zegt, dat er in 1596/97 ruim 1120 gld. in gevonden werd!

In deze kapel werd de beeltenis van O.L. Vrouw van Den Bosch, kort vóór dat zij door wonderen vermaard begon te worden, nu en dan weggezet, om het onbenutte beeld kwijt te zijn. 5)

333

Noten
1.	Anno 1605. Notaris-register No 8, ongepagineerd.
2.	Coeverinx, I. bldz. 255. Schutjes-Van de Leemput, IV. bldz. 787.
3.	Mogelijk stond de roodgemantelde St Petrus, sedert de plaatsing van dit altaarstuk, op een piedestal ter zijde.
4.	Zie Handschrift Van Heurn.
5.	Rijmkroniek, Vers 172 en 260.

J. Mosmans, De St Janskerk te 's Hertogenbosch ('s Hertogenbosch 1931) 333

Laatste standplaats der altaren voordat de kerk hervormd werd

10. Petrus en Paulus. Viskopers.

373

De Sint Janskathedraal 's-Hertogenbosch (1985) 373

Altaar van Petrus en Paulus

Vierde van zeven altaren in de straalkapellen, beginnende aan de zijde van de Hinthamerstraat; verder het altaar van Nicolaus. Het altaar van Petrus en Paulus, oudtijds bovenkoor of bovenaltaar van Barbara en later van Martinus, behoorde aan het gild der vischkoopers en had een beneficie van vier Missen, dat aan den plebaan was toegekend. De plebaan en de vicecureiten waren gewoon aan dit altaar, dat thans aan de H. Anna is toegewijd, de pastoreele bedieningen te verrigten.
Het tafereel van de afdoening van het kruis, door Adriaan Schorel van Utrecht geschilderd en waarvan Oudenhoven gewaagt, versierde dit altaar.
Bij dit altaar stond eene zware kist bestemd voor geld, dat men meende aan de stad verschuldigd te zijn en werd jaarlijks op St. Thomas-dag geopend; men vond daarin ten jare 1614 de aanzienlijke som van f 1121 en 16 1/2 stuiver.

201

L.H.C. Schutjes, Geschiedenis van het bisdom 's-Hertogenbosch I-V (Sint-Michielsgestel 1870-1876) IV 201

4. Vierde straalkapel

Het belangrijke ambacht der vischkoopers beschikte over de middelste straatkapel, thans ook wel „Lady-chapel” genoemd, achter het hoog-altaar. Momenteel is er een altaar ter eere van de H. Moe-der Anna in aangebracht. Nog op den dag van heden draagt deze kapel, waarin na de verheffing der kerk in 1561 tot kathedraal de plebaan dagelijks de H. Mis las en andere parochiale diensten verrichtte, duidelijk de sporen van den welstand, waarin zich de vischkoopers eenmaal bevonden.¹ Dit is af te leiden uit de weergevonden wandschilderingen, die van 1431 dateeren en thans zooveel mogelijk in den ouden toestand zijn teruggebracht. Aan den eenen wand prijken de apostelen Simon met een zaag als attribuut, Jacobus met een pelgrimsstaf en Philippus met het herkruist kruis; aan den anderen kant zijn de apostelen Paulus met zwaard, Johannes met kelk en Andreas met het St. Andrieskruis aangebracht. Boven de apostelfiguren bevinden zich aan iederen kant drie zwarte vischteekeningen. De symboliek van deze catacombe-emblemen wordt verduidelijkt door een zestal versregels, die aan de Noordzijde boven de vissche zijn aangebracht. De tekst ervan luidt:

„Jhs die hync aent heylich kruys dry uur
„Als de lef u schroei by de vuyr

„Jhs die van vysken gebecken spyse naemt
„Jhs gekruyst och vys is genaemt

„Jhs wyens zy met die lancy gewont
„Ons evel mensch meekt u bloet gesont

Een diepe nis in den noordelijken wand, waarin momenteel een Pietà ² is geplaatst, bood plaats voor berging van ampullen en andere altaarbenoodigdheden Op het altaar zelf, toegewijd aan de apostelen Petrus en Paulus, waaraan tevens ook de H. Barbara en de H. Martinus werden vereerd, bevond zich een prachtig paneelstuk, geschilderd door den bekenden kannunnik Jan van Scorel, dat een voorstelling gaf van de Afneming van het Kruis. Het feit, dat de vischkoopers reeds in 1343 een altaar bezaten, wijst op den ouderdom van hun corporatie. Naast het altaar stond een kist, waarin

239

geld kon worden gedeponeerd, dat op een of andere manier aan de stad ontvreemd was of buiten weten van het stadsbestuur aan de stad verschuldigd was (gewetensgeld). Van Heurn deelt mee, dat deze kist jaarlijks op Sint Thomasavond door de rentmeesters van de stad geopend werd en er zich in de jaren 1596/1597 1121 gulden 16½ stuiver in bevond.³

240

Noten
1.	Zie blz. 343, e.v.
2.	Vervaardigd door H. van der Geld.
3.	Mosmans, St. Janskerk, blz. 333; Coppens, Bisdom van 's-Hertogenbosch blz. 61-62; Schutjes, Bisdom 's-Hertogenbosch, blz. 201; J. v. Heurn, Onuitgegeven handschrift, Genootschap voor Kunsten en Wetenschappen in de Provincie Noord-Brabant te 's-Hertogenbosch, B. 117, art. 2.

De ambachtsgilden van 's-Hertogenbosch vóór 1629 (1946) 239-240

J.H. van Heurn, Beschrijving der Stad 's-Hertogenbosch (2022) 125

J.C.A. Hezenmans, De St. Jans-kerk te 's Hertogenbosch (1866) 105

J. Mosmans, De St Janskerk te 's Hertogenbosch (1931) 333

C. Peeters, De Sint Janskathedraal 's-Hertogenbosch (1985) 373

n: vermelding in een voetnoot

Bossche Encyclopedie |